Choroby powodowane przez grzyby z królestwa Fungi, gromady Ascomycota, rzędu Microascales, rodziny Microascaceae
Słownik niezrozumiałych pojęć tutaj
Wprowadzenie
Rząd Microascales jest pierwszym rzędem z gromady Ascomycota, który w niniejszym przewodniku reprezentuje strzępkowe workowce z zarodnikami workowymi tworzonymi głównie w perytecjach. Grzyby te charakteryzują:
1. |
Askokarpy (owocniki) typu perytecjów lub rzadko kleistotecjów, które mogą być utworzone w stromie, zanurzone w luźno splecionej warstwie grzybniowej lub bardziej zwięzłej warstwie stromatycznej. |
2. |
Owalne lub cylindryczne worki unitunikowe. |
3. |
Trwałe worki z gwałtownie wydobywającymi się zarodnikami workowymi przez specjalny aparat szczytowy worka lub worki łuszczące się z biernie uwalniającymi się zarodnikami workowymi. |
4. |
Sterylne strzępki i pseudoparenchymatyczna tkanka rozdzielająca worki w owocnikach. |
5. |
Zarodniki workowe 1-komórkowe do wielokomórkowych, o różnym kształcie. |
6. |
Różne stadia mitomorficzne. |
Grzyby z rodziny Microascaceae tworzą worki w perytecjach, które zwykle są zaopatrzon w długą szyjkę z ujściem, lub w kleistotecjach, tj. owocnikach pozbawionych ujścia. Worki są pojedyncze albo rozmieszczone w łańcuszkach lub nieregularnie na dnie perytecjum lub kleistotecjum. Ściana owocnika jest złożona z czarnych, małych, pseudoparenchymatycznych komórek. Ściana worka jest nietrwała i zwykle rozpada się przed osiągnięciem dojrzałości zarodników workowych. Stadia mitomorficzne reprezentują grzyby tworzące (1) zarodniki na strzępkach, czasami zebranych w koremia, tj. słupkowate wiązki składające się z licznych, mocno zespolonych trzonków, które w górnej części są rozpierzchłe, (2) zarodniki annelloidyczne lub (3) zarodniki przetrwalnikowe.
|
 |
 |
Góra, od lewej: perytecjum Ceratocystis sp.; dół, od lewej: koremia z zarodnikami konidialnymi (1, 2) |
Najbardziej znanymi patogenami z rodziny Microascaceae są:
|
|
|
Cykl choroby jest ściśle związany z cyklem życiowy ogłodka i cyklem życiowym patogena.
 |
Cykl rozwojowy Ceratocystis ulmi: zimująca grzybnia z zarodnikami konidialnymi Graphium ulmi oraz ogłodki w zamarłych drzewach i kłodach (a), przelot ogłodków z przylepionymi zarodnikami G. ulmi i ich żerowanie w rozgałęzieniach drzew (b-d), żery z pozostawionymi zarodnikami G. ulmi, wnikanie i infekowanie naczyń przewodzących (e), przenoszenie zarodników G. ulmi przez naczynia przewodzące zrostów korzeni sąsiadujących drzew (f, g), rozwijające się koremium z zarodnikami G. ulmi, które poźniej są przenoszone przez ogłodki (h, i) |
Zarówno Ceratocystis fagacearum, jak i C. ulmi zasiedlają wiązki i korę rosnących drzew. Grzyby te są heterotaliczne, tj. wymagają one obecności dwóch typów kojarzeniowych dla procesu płciowego.
Ponieważ jednoczesna obecność takich form rzadko występuje w Europie, grzyby te zwykle rozmnażają się mitomorficznie.
 |
 |
Od lewej: Ceratocystis fagacearum w kulturze agarowej (1), zarodniki Chalara quercina, stadium mitomorficznego Ceratocystis fagacearum (2) |
Rozprzestrzenianie Ceratocystis fagacearum i C. ulmi zachodzi w ścisłym związku z owadami żerującymi pod korą drzew. W Polsce największe znaczenie w rozprzestrzenianiu C. fagacearum ma zwójka zieloneczka (Tortix viridana). W przypadku C. ulmi są to ogłodek właściwy (Scolytus scolytus) i ogłodek wielorzędowy (Scolytus multistriatus).
Grzyby z rodzaju Ceratocystis zimują w zamierających lub zamarłych drzewach i kłodach drzew, najczęściej w formie koremiów z zarodnikami stadium mitomorficznego.
Wskutek uszkodzenia wiązek naczyniowych grzyby tego rodzaju powodują więdnięcie i zamieranie gałęzi i całych drzew. Na przekroju porażonych organów rośliny są widoczne charakterystyczne zbrunatnienia wiązek naczyniowych.
 |
 |
 |
 |
 |
 |
Góra, od lewej: ogłodek (1), rana powstała wskutek żerowania ogłodka (2), ślady po żerach ogłodka (3), uszkodzone wiązki naczyniowe zainfekowane przez Ceratocystis ulmi (4); dół, od lewej: zamarłe i więdnące drzewa zainfekowane przez C. ulmi (1, 2) |
Ochrona drzew przed patogenicznymi grzybami z rodzaju Ceratocystis obejmuje (1) uprawianie odmian odpornych, (2) zwalczanie wektorów tych grzybów, (3) usuwanie i niszczenie osłabionych oraz martwych drzew i kłód, a więc niszczenie znajdujących się w nich larw owadów i miejsc zimowania owadów oraz grzybów, (4) odcinanie i niszczenie porażonych gałęzi oraz korzeni zamarłych drzew, (5) stosowanie kłód pułapkowych lub pułapek feromonowych i (6) wykonywanie iniekcji korzeniowych lub pędowych, używając roztworów wodnych fungicydów zawierających benomyl lub tiabendazol.
Cel ćwiczenia
1. |
Poznanie objawów holenderskiej choroby wiązów. |
2. |
Poznanie morfologii koremium. |
Materiał
Atlasy chorób drzew i krzewów ozdobnych. Przekroje pędów wiązu z objawami porażenia przez sprawcę holenderskiej choroby wiązów. Kultura grzyba tworzącego koremia.
Ćwiczenie
1. |
Narysuj i opisz objawy holenderskiej choroby wiązów, wykorzystując przekrój poprzeczny pędu wiązu i fragment pędu uszkodzonego przez ogłodki. Widoczne zbrunatnienia są uszkodzonymi przez grzyba wiązkami naczyniowymi. Zbrunatnienia są wynikiem oddziaływania toksyn powodujących powstawanie wcistek i brunatnych substancji gumowych. Przerwanie drożności wiązek wywołuje zatrzymanie dopływu soków do pędów i liści, następnie ich więdnięcie. |
2. |
Narysuj i opisz cechy morfologiczne koremium udostępnionej kultury grzyba oglądanego okiem nie uzbrojonym i pod mikroskopem stereoskopowym. Z kolei końcem igły preparacyjnej pobierz pojedyncze koremium wraz z niewielkim fragmentem pożywki. Przygotuj preparat mikroskopowy pobranego materiału w kwasie mlekowym. Po przykryciu koremium szkiełkiem nakrywkowym utrwal preparat w płomieniu palnika, doprowadzając na krótko kwas mlekowy niemal do wrzenia. Uzupełnij wcześniej sporządzoną diagnozę wynikami obserwacji koremium pod mikroskopem świetlnym. |
Pytania
1. |
Co jest źródłem pierwotnej infekcji holenderskiej choroby wiązów? |
2. |
Jakie organizmy muszą współuczestniczyć w wywołaniu infekcji pierwotnej holenderskiej choroby wiązów? |
3. |
Jakie cechy Ceratocystis spp. zachęcają owady do współpracy? |
4. |
Jakiego rodzaju uszkodzenia wiązek naczyniowych wywołują grzyby z rodzaju Ceratocystis? Co jest przyczyną tych uszkodzeń? |
5. |
Przez co dokonują się infekcje wtórne? |
6. |
Dlaczego holenderska choroba wiązów nosi w nazwie słowo "holenderska"? |
7. |
Opracuj metodę zapobiegania i zwalczania sprawców holenderskiej choroby wiązów. |
Literatura
Alexopoulos C. J., Mims C. W., Blackwell M. 1996. Introductory mycology. John Wiley & Sons, INC. New York, Chichester, Brisbane, Toronto, Singapore.
Barnes H. 1979. Atlas and manual of plant pathology. Plenum Press. New York and London.
Trevathan L. 1991. Imperfect fungi. APS Press Slide Collections.
http://www.invasive.org/species/subject.cfm?sub=642